Ο μύθος του
πελατειακού κράτους, έχει γίνει η βασική ιδέα της καθεστωτικής ιδεολογίας, με
την οποία η κυρίαρχη τάξη ενορχηστρώνει την αναγκαία συναίνεση (ηθελημένη ή μη),
για την καρατόμηση του κοινωνικού κράτους και την κινεζοποίηση των εργαζόμενων.
Το επιχείρημα
εδράζεται στο υποτιθέμενο γεγονός ότι το πελατειακό κράτος είναι κατασκεύασμα
συλλήβδην της μεταπολίτευσης, δηλαδή όλων των τάξεων, και αποτελεί απόδειξη γι
αυτό του ότι «ξοδεύαμε περισσότερα από.........όσα
παράγαμε».
Η θυμική ισχύς αυτού του επιχειρήματος - που διεγείρει την
ευθιξία του κάθε νοικοκυραίου -, είναι ιδιαίτερα φανερή στις αυτοχειρίες αλλά και στην συλλογική οσφυοκαμψία. Η ίδια ρητορική και μηχανισμός ελέγχου, χρησιμοποιήθηκε
σε όλες τις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου, προκειμένου να μην υπάρξουν μαζικές
αντιδράσεις στην κατεδάφιση του κοινωνικού κράτους και των εργασιακών
δικαιωμάτων.
Η πραγματικότητα αποδεικνύει όμως ότι δεν υπήρξε πελατειακό
κράτος, αλλά ένα κράτος φέουδο μιας τάξης, σε βάρος των χαμηλών τάξεων.
Το αξιοπερίεργο είναι ότι εκτός από το όλον πλέον ΠΑΣΟΚ και η προσφάτως νεοφιλελεύθερη ΔΗΜΑΡ έχει αποδεχτεί και ενσωματώσει στο λεξιλόγιό
της τον εν λόγω μύθο.
Τι είναι όμως το «πελατειακό» κράτος, ή καλύτερα τι ακριβώς
επικράτησε όσον αφορά την έννοια του «πελατειακού» κράτους;
Η ιδέα του πελατειακού κράτους ξεκίνησε στα πλαίσια της
κριτικής στο σύστημα της μεταπολίτευσης -τουλάχιστον δύο δεκαετίες πριν -, από
μαρξιστές διανοουμένους, με βάση την άποψη ότι η εξουσιαστική ελίτ, για την
νομιμοποίηση των επιλογών της, ανέπτυξε
ένα σύστημα πατρωνίας με τα μέλη των χαμηλών τάξεων και με αυτό
τον τρόπο επιτύγχανε ταυτόχρονα τον έλεγχό τους.
Στη πορεία, μια μερίδα κοινωνιολόγων, απέδωσε στην έννοια
ένα διαφορετικό περιεχόμενο:
Το πελατειακό κράτος ήταν το πεδίο συναίνεσης της ελίτ με
τις κατώτερες τάξεις, για την από κοινού εκμετάλλευση του κράτους, στα πλαίσια
ενός πάρε -δώσε μοντέλου. Τελικά, η
επικράτηση της δεύτερης άποψης, κατέστησε την έννοια αρκετά δημοφιλή, ώστε να
γίνει τρέχουσα αναλυτική εννοιολογική κατηγορία και να χρησιμοποιηθεί ως κύριο
εργαλείο της νεοφιλελεύθερης απορρύθμισης.
Η
νεοφιλελεύθερη ρητορική περί πελατειακού κράτους είναι ευδιάκριτη στη φράση που
χρησιμοποίησε το ΠΑΣΟΚ και πριν από αυτό η ιρλανδική και πορτογαλική Δεξιά: «μαζί τα φάγαμε». Δηλαδή, είμαστε όλοι μία
οικογένεια και όλοι μαζί δημιουργήσαμε τα ελλείμματα και το χρέος, το
υπερτροφικό κράτος, και γι αυτό επιβάλλεται η εθνική βιοπολιτική
αναμόρφωση.
Κατ’ αρχάς η νεοφιλελεύθερη άποψη δημιουργεί σύγχυση μεταξύ
κρατικού θεσμού και διοίκησης, αγνοούνται τα ιστορικά δεδομένα, το ευρύτερο
μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης, τα
εμπειρικά δεδομένα της κομματοκρατίας και οι ιδιαιτερότητες του ντόπιου
καπιταλισμού.
Τέλος, με ένα αταξικό άλμα, μεταθέτει το πρόβλημα από
το πεδίο της πολιτικής στο πεδίο της ηθικής.
Επίσης, η αποτελεσματικότητα ενός κρατικού μηχανισμού, αφορά
την εκάστοτε κυβέρνηση και όχι το υπαλληλικό προσωπικό. Η ανορθολογικότητα μιας
κυβέρνησης που έχει την ευθύνη της διακυβέρνησης μιας χώρας, και η ανικανότητα δεν
συγκαλύπτεται με αφορισμούς εναντίον υπαλλήλων ή συνδικαλιστών.
Ή
σύγχυση κράτους και δημόσιας διοίκησης, είναι αυτή που έχει εκθρέψει τις
θεωρίες περί πελατειακού κράτους. Το κράτος είναι μία θεσμική μηχανή, ενώ η
εκάστοτε διοίκηση φέρει την ευθύνη της λειτουργίας της. Άρα δεν είναι δυνατό να
υπάρχει πελατειακό κράτος, παρά μόνο
διοικήσεις που χρησιμοποιούν πελατειακές πρακτικές. Δεδομένου όμως του
μεγέθους του κράτους, οι όποιες πελατειακές πρακτικές, φαίνεται ότι δεν
ζημίωσαν την ίδια τη λειτουργία του κράτους, αλλά την έννοια της ισότητας των
πολιτών ως προς την αναζήτηση εργασίας στο δημόσιο. Στην πραγματικότητα, αυτό
που εκμεταλλεύτηκαν οι κυβερνήσεις για να ασκήσουν πελατειακές πρακτικές ήταν η
απουσία οικονομικής ανάπτυξης και η
έλλειψη θέσεων εργασίας στον ιδιωτικό τομέα, με αποτέλεσμα να υπάρχει
ζήτηση στον δημόσιο.
Η κοινωνική κινητικότητα και η ανάγκη για εργασία, σε
συνδυασμό με την είσοδο στην ΕΟΚ, τον παρασιτικό
καπιταλισμό και την ανάγκη εξανθρωπισμού του αυταρχικού κράτους, όσο και
ανάπτυξης στοιχειωδών δομών κοινωνικού κράτους, υπήρξε η αφορμή ώστε
η κομματοκρατία να εγκαθίδρυση πελατειακές δομές. Εφόσον τα κόμματα κατέλαβαν το κράτος, ήταν φυσικό να εκμεταλλευτούν
τις κοινωνικές ανάγκες. Με την πώληση θέσεων εργασίας που δικαιωματικά
έπρεπε να αποδοθούν στους πολίτες, δημιουργήθηκε ένα δίκτυο
ιδεολογικής ενσωμάτωσης και νομιμοποίησης της εξουσίας.
Το πελατειακό κράτος δεν είναι παρά το κομματικό κράτος.
Είναι η εκμετάλλευση των κοινωνικών αναγκών από τους κομματικούς
μηχανισμούς, έτσι ώστε, η υποχρέωση του κράτους προς τους πολίτες, να
εμφανίζεται ως κομματικό ρουσφέτι.
Και το κομματικό κράτος ήταν και είναι κοινωνικό ή ταξικό;
Αντίθετα από την ρητορική του συρμού, περί υπερμεγέθους
κοινωνικού κράτους, κατά τη περίοδο της μεταπολίτευσης, ο καθαρός κοινωνικός
μισθός που προκύπτει από την διαφορά κρατικών παροχών και φορολόγησης των
χαμηλών τάξεων είναι αρνητικός, σε ποσοστό τουλάχιστον 5.3% του ΑΕΠ. Αυτό
σημαίνει ότι οι εργαζόμενοι χρηματοδοτούσαν το κράτος, για να εισπράττουν
κάκιστες κοινωνικές υπηρεσίες. Αντίθετα το κραυγαλέο στοιχείο που
αναδεικνύει τα ταξικά χαρακτηριστικά της φορολογικής πολιτικής της
μεταπολίτευσης, αλλά και ενός από τα σημαντικότερα αίτια της δημοσιονομικής
κρίσης, είναι η υστέρηση των φόρων και των εισφορών που αφορούν την κοινωνική
ασφάλιση. Εδώ η Ελλάδα υστερεί κατά 7,2% του μέσου ευρωπαϊκού όρου. (Εφημ. Βήμα)
Αυτό σημαίνει ότι το σύστημα της μεταπολίτευσης φορολογούσε
ελάχιστα έως και καθόλου το πλούτο και τα εισοδήματα των μη μισθωτών, του
μεγάλου και μεσαίου κεφαλαίου, με αποτέλεσμα η υστέρηση εσόδων σε συνδυασμό με
την ανισόμετρη ανάπτυξη στα πλαίσια της ευρωζώνης, να οδηγήσει στο υπέρογκο
χρέος. Η κυρίαρχη τάξη μπορούσε άνετα να νέμεται την εξουσία και τον κρατικό
μηχανισμό, ενώ τα χαμηλά στρώματα χρηματοδοτούσαν το κοινωνικό κράτος, που οι
κομματικοί μηχανισμοί το πουλούσαν μεταπρατικά στους χρηματοδότες του.
Δεν είναι παράδοξο λοιπόν που οι μαριονέτες του ολέθριου μεταπολιτευτικού συστήματος επικαλούνται το
γενικό συμφέρον του έθνους, προκειμένου να κατεδαφίσουν τους προνοιακούς και
αναδιανεμητικούς μηχανισμούς, με την επίκληση του πελατειακού
κράτους. Με αυτό τον τρόπο θα επιδιώξουν την ολοκλήρωση του ατελούς
εγχειρήματος της μεταπολίτευσης:
Την αρπαγή του
συλλογικού πλούτου και την απόλυτη υποταγή των κυριαρχούμενων τάξεων.
Για το "mpostani."
ger
